รางวัลเกียรติยศ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล
(Professor Dr.Vichai Reutrakul)

รางวัลผลงานวิจัยเกียรติยศ สกว. ปี พ.ศ. 2545
รางวัลผลงานวิจัยที่ได้รับการอ้างอิงโดยรวมสูงสุด
ของบทความระหว่าง ปี ค.ศ.1991 ถึงปัจจุบัน
สาขาวิทยาศาสตร์กายภาพและวิศวกรรมศาสตร์

มีผลงานตีพิมพ์ระหว่างปี ค.ศ.1991-ปัจจุบัน ที่ ศ.ดร.วิชัย ริ้วตระกูล เป็นผู้นิพนธ์ชื่อแรก หรือชื่อสุดท้าย หรือเป็น corresponding auther และผลงานนั้นได้รับการอ้างอิง จำนวน 28 เรื่อง รวมความถี่ในการอ้างอิง 186 ครั้ง
ผลงานวิจัยที่ได้รับการอ้างอิงสูงสุด คือ Tetrahedron 1997;53:17625. มีจำนวนการอ้างอิง 18 ครั้ง
ผลงานวารสารที่มี impact factor สูงสุด คือ Tetrahedron Lett มีค่า impact factor เท่ากับ 2.558

ประวัติส่วนตัว

เกิดเมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2485 ที่ตำบลทับยา อำเภออินทร์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี จบการศึกษาระดับมัธยมต้นจากโรงเรียนประจำจังหวัดสิงห์บุรี และมัธยมปลายจากโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา ปริญญาตรีทางเคมี (เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง) จากมหาวิทยาลัยซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย และปริญญาเอกทางด้านเคมีอินทรีย์ จากมหาวิทยาลัยวิสคอนซิน เมืองเมดิสัน ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อ พ.ศ.2509 และ 2514 ตามลำดับ ในปี 2540 ได้รับพระราชทานปริญญาวิทยาศาสตรดุษฎีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ สาขาเคมี มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ สมรสกับนางแสงโสม (วิเชียรโชติ) ริ้วตระกูล มีธิดา 2 คนชื่อ แพทย์หญิงสิริมนต์ ประเทืองธรรม และนางมนฑิรา ทวีสิน

ประวัติการทำงาน

เริ่มเข้ารับราชการเป็นอาจารย์ประจำ ภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ตั้งแต่ปีพ.ศ. 2514 จนถึงปัจจุบัน โดยได้รับตำแหน่งเป็นผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ ในปีพ.ศ. 2519, 2522 และ 2527 ตามลำดับ ดำรงตำแหน่งหัวหน้าภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ในปี 2537-2545

นอกจากนี้ยังเคยดำรงตำแหน่งต่างๆ อาทิ ประธานคณะกรรมการจัดการประชุมวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย ครั้งที่ 17 และ 18 ที่ปรึกษาชั่วคราว HRP/WHO และประธานของ The Steering Committee of WHO Task on Plants for Fertility Regulation กรรมการสภามหาวิทยาลัยเทคโนโลยีมหานคร ระหว่างปี พ.ศ. 2539-2542 กรรมการในคณะกรรมการอุดมศึกษาเอกชน ทบวงมหาวิทยาลัย และกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิของสภาวิชาการ สภาสถาบันราชภัฏ ระหว่างปี 2541-2543

ปัจจุบันเป็นประธานกรรมการพิจารณาขอเปิดดำเนินการหลักสูตร และการรับรองมาตรฐานการศึกษา สาขาวิทยาศาสตร์ธรรมชาติและเทคโนโลยี ของสถาบันอุดมศึกษาเอกชน ทบวงมหาวิทยาลัย กรรมการผู้ทรงคุณวุฒิประจำสำนักวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีสุรนารี และประจำสำนักวิจัยและพัฒนา มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ หัวหน้าคณะผู้ประสานงานโครงการปริญญาเอกกาญจนาภิเษก สกว. ผู้อำนวยการโครงการพัฒนาบัณฑิตศึกษาและการวิจัยทางเคมี (Postgraduate Education and Research Program in Chemistry - PERCH) ซึ่งเป็น Consortium การผลิตนักศึกษาและงานวิจัยทางเคมี ร่วมกัน 5 มหาวิทยาลัย คือ มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ และมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ กรรมการในกองบรรณาธิการเกียรติคุณ ของวารสารสงขลานครินทร์ฉบับวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ได้รับรางวัลวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ของมูลนิธิโทเรเพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ประเทศไทยประเภทบุคคล ประจำปี พ.ศ.2538 ได้รับเลือกเป็นเมธีวิจัยอาวุโส สกว. พ.ศ.2539-2546 ในด้านที่เกี่ยวข้องกับต่างประเทศ เป็นผู้ประสานงานและดำเนินการควบคุมการวิจัย โครงการแลกเปลี่ยนระหว่างมหาวิทยาลัยมหิดล กับประเทศบังคลาเทศ และศรีลังกา โดยได้รับการสนับสนุนจากประเทศสวีเดน เป็นที่ปรึกษาทางวิทยาศาสตร์ของ International Foundation For Science (IFS), The Asian Network of Research on Antidiabetes Plants (ANRAP) และ International Program in the Chemical Sciences (IPICS) เป็น Editorial Board Associate Editor ของ Asian Journal of Andrology และ Pharmaceutical Biology ตามลำดับ นอกจากนี้ยังเป็นเครือข่าย และผู้ประสานงานเครือข่ายเคมีผลิตภัณฑ์ธรรมชาติประเทศไทย ขององค์การยูเนสโก ปี 2545-2548

สำหรับทุนวิจัย ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล ได้รับทุนสนับสนุนการวิจัยทั้งในและต่างประเทศอย่างต่อเนื่อง อาทิเช่น จากองค์การอนามัยโลก ทางด้าน Male and Female Fertility Regulation จาก CONRAD, USAID ทางด้าน Male Fertility Regulation จาก International Foundation for Science (IFS) ทางด้าน Bioactive Natural Products ในขณะนื้ได้รับทุนสนับสนุนการวิจัย ของสำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย (สกว.) สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ โครงการพัฒนาบัณฑิตศึกษาและการวิจัยทางเคมี (Postgraduate Education and Research Program in Chemistry - PERCH) และ International Program in Chemical Sciences (IPICS)

ผลงานวิจัยโดยสรุป

ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล ทำหน้าที่ควบคุมวิจัยของนักศึกษาในระดับปริญญาตรี โท และเอก ได้ผลิตนักศึกษาภายใต้การ Supervision ในระดับปริญญาโท 40 คน และปริญญาเอก 5 คน ได้ตีพิมพ์ผลงานวิจัยในวารสารนานาชาติ 90 เรื่อง จดสิทธบัตรในระดับนานาชาติ 1 เรื่อง ในระหว่างปี 2534-2544 มีผลงาน 82 เรื่อง ได้รับการอ้างอิงเป็นจำนวน 610 ครั้ง

ผลงานวิจัยทำให้ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล ได้รับเชิญให้เป็น Invited และ Plenary Speakers ในการประชุมนานาชาติอย่างสม่ำเสมอ อาทิเช่น ได้รับเชิญเป็น Plenary Speaker ในการประชุม 2000 Years of Natural Products Research - Past, Present and Future, The Netherlands ปี 2542 และ Tenth Asian Symposium on Medicinal Plants, Spices and Other Natural Products, Bangladesh ปี 2543 ได้รับเชิญจากสำนักพิมพ์ John Wiley & Sons ให้เขียนสรุปผลงานด้าน a-Haloalkyl Aryl Sulfides, Sulfoxides and Sulfones ลงใน Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis ในปี 2538 จำนวน 24 หน้า นอกจากนี้ ยังได้รับเชิญให้เขียนบทความลงในหนังสือ ซึ่งเป็น Proceeding ของการประชุมทางวิชาการ อาทิเช่น Natural Products and Drug Development, Edited by P. Krogsgaard-Larsen, S. Brogger Chistensen and H. Kojod, Munksgaard, Copenhagen, Denmark ปี 2527 หนังสือ Folk Medicine, The Art and the Science, Edited by R.P Steiner, American Chemical Society, Washington DC ปี 2528 หนังสือ 2000 Years of Natural Products Research - Past, Present and Future, Edited by Teus J.C. Luijendijk, Phytoconsult, The Netherlands ปี2543 และล่าสุดได้รับเชิญให้เขียนบทความเรื่อง Occurrence, Structure and Bioactivity of 1,7-Diaryheptanoids ลงในหนังสือ Studies in Natural Products Chemistry, Editor Atta-Ur-Rahman, Elsevier Science Publishers, Amsterdam, The Netherlands ปี 2545 จำนวน 27 หน้า

งานวิจัยที่สำคัญเน้นทางด้านเคมีอินทรีย์สังเคราะห์ (Organic Synthesis) และสารผลิตภัณฑ์ธรรมชาติที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ (Bioactive Natural Products) การวิจัยทางด้าน Organic Synthesis เป็นงานวิจัยพื้นฐานของสารประเภท a-Haloalkyl Aryl Sulfides, Sulfoxides และ Sulfones งานวิจัยนี้ได้นำไปสู่การค้นพบปฏิกิริยาเคมีที่สำคัญและใหม่ อาทิเช่น ปฏิกิริยาที่นำมาใช้ในการสังเคราะห์สารประเภท Vinyl Halides (Chlorides, Bromide, Iodides Fluorides), Activated Cyclopropanes, Piperidines Derivatives, Protoberberine, Benzazepine ปฏิกิริยา Aldol-Tischenko ของ Samarium Dienolate และปฏิกิริยาของ a-Phenylsulfonyl, a, a-Difluorophenylthio Radicals สารประเภท Organofluorines เป็นสารที่เตรียมยาก และมีประโยชน์มากในทางอุตสาหกรรมที่เกี่ยวข้องกับวัสดุชนิดใหม่ และเกี่ยวกับอุตสาหกรรมยา งานวิจัยทางด้านที่ได้ค้นพบวิธีใหม่ๆ ที่ใช้สังเคราะห์สารประเภทดังกล่าวได้

นอกจากนี้ยังได้ศึกษาการสังเคราะห์สารผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ (Bioactive Natural Products) หลายตัว เช่นสารในกลุ่ม Diarylheptanoids สารกลุ่ม Butenolides จาก Melodorum fruitcosum สารกลุ่ม Pyranonaphthoquinones และสารประเภท "Caged Xanthones"

โครงการ Drug Discovery ที่ได้ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง เกี่ยวข้องกับการศึกษาและค้นหาสารผลิตภัณฑ์ธรรมชาติที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ เพื่อนำมาเป็นสารโครงสร้างนำ (Lead Structures) ในการพัฒนายาครอบคลุมสารชนิด Non-steroidal ที่มีฤทธิ์แก้อาการอักเสบทั้งชนิดกินและชนิดทา (Non-Steroidal Topical and Oral Anti-inflammatory Agents) สารฆ่าเซลล์มะเร็ง สารฆ่าเชื้อไวรัส HIV และสารที่มีฤทธิ์เกี่ยวกับการควบคุมการเจริญพันธุ์ในเพศชาย การพัฒนาโครงการนี้ได้นำไปสู่การพัฒนาห้องปฏิบัติการ การทดสอบฤทธิ์ทางชีวภาพที่ได้มาตรฐาน ทางด้าน Anti-inflammatory และ Antifertility (Male and Female) Activities ที่ภาควิชาเภสัชวิทยา มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ การทดสอบ Cytotoxic, Antimitotic และ Anti-HIV Activities ที่ภาควิชาสรีรวิทยาและจุลชีววิทยา คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ตามลำดับ

การศึกษานี้ได้พบสารใหม่ประเภท Arylbutanoids, Diarylheptanoids และ Xanthones ที่มี Anti-inflammatory Activitty สาร seco-Cycloartanes, Xanthones, Cyclichexapeptides และ Flavonoids มี Cytotoxic Activity ที่ดีมาก นอกจากนี้ยังพบว่าสาร Flavonoid, Caged Xanthone และ Cyclichexapeptide มี Antitumor Activity ในสัตว์ทดลองสารเหล่านี้ มีศักยภาพที่จะเป็นสารโครงสร้างนำ (Lead Structures) ในการพัฒนาเป็นสารรักษาโรคมะเร็ง สารใหม่ประเภท Pyranonaphthoquinones และ Cycloartane Derivatives แสดงฤทธิ์ที่ดีในการฆ่าเชื้อโรค AIDS (MC99) และมีศักยภาพที่ดีจะพัฒนาต่อเป็นยารักษาโรค AIDS สาร Pyranonaphthoquinone 1 ชนิดที่มี Anti-HIV Activity ได้ผ่านการศึกษาทางด้านพิษวิทยา (Preclinical Toxicology) และผลเป็นที่น่าพอใจ จากการศึกษาอย่างต่อเนื่องพบว่าสาร Triptolide ซึ่งมี Male Antifertility Activity นั้นเป็นสารที่ Non-mutagenic จากการทำ Mutagenicity Assay ภายใต้สภาพ GLP การวิจัยสารนี้ในลิง Marmoset ตัวผู้พบว่า สาร Triptolide สามารถทำให้ลิง Marmoset เป็นหมันแบบชั่วคราว (Reversible) จำนวน Sperm ของลิง Marmoset เพิ่มขึ้นมาอยู่ในระดับเหมือนก่อน Treatment หลังจากที่หยุดการให้สาร Triptolide 6 อาทิตย์ เท่าที่ได้ศึกษามาจนถึงขณะนี้ ไม่พบความเป็นพิษของสารนี้ต่อสัตว์ทดลอง นับได้ว่าสาร Triptolide เป็นสารตัวแรกที่มีฤทธิ์ Male Antifertility ที่ได้ผ่านการทดสอบทาง Preclinical Toxicology และการศึกษาฤทธิ์ใน Primate ได้เป็นที่น่าพอใจ บางส่วนของงานวิจัยนี้ ได้ถูกนำไปเผยแพร่ออกอากาศทางสถานีโทรทัศน์ BBC World ผ่านดาวเทียม ในรายการ Tomorrow's World: Vision of the Future เมื่อเดือนเมษายน ปี 2540

เนื่องด้วย ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล เป็นผู้ทุ่มเทให้กับการเรียนการสอนและการวิจัย ทางด้านอินทรีย์เคมีอย่างต่อเนื่องและจริงจัง จึงเป็นที่ยอมรับกันอย่างกว้างขวางทั้งในและต่างประเทศ ดังจะเห็นได้จากการได้รับรางวัลวิทยาศาสตร์และเทคโนโลยี ของมูลนิธิโทเรเพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์แห่งประเทศไทย ประเภทบุคคล ประจำปี 2538 ได้รับเลือกให้เป็นเมธีวิจัยอาวุโส สกว. ต่อเนื่องมาตั้งแต่ปี พ.ศ.2539 เป็นหัวหน้าผู้ประสานงานเครือข่ายโครงการปริญญาเอกกาญจนาภิเษก ของ สกว. เพื่อจัดกิจกรรมเสริมการเรียนการสอนและการวิจัยในระดับปริญญาเอก เพื่อให้ได้บัณฑิตที่มีคุณภาพระดับนานาชาติ เป็นกรรมการผู้ทรงคุณวุฒิในสถาบันการศึกษาหลายแห่ง

ในด้านต่างประเทศได้รับเชิญให้เป็นทั้ง Invited, Plenary และ Seminar Speakers อยู่อย่างสม่ำเสมอ นอกเหนือจากที่ได้กล่าวถึงข้างต้นแล้ว ยังได้รับเชิญเป็น Invited Speaker ของการประชุม Singapore International Chemical Conference (SICC-2) "Frontiers in Chemical Design and Synthesis" December 2544, Singapore ได้รับเชิญให้บรรยายสัมมนา อาทิเช่น ที่ Humbolt-Univesitat zu Berlin, March 2542, Germany; University of Uppsala, March 2542, Sweden; Finn Sandberg Symposium, Univesity of Wisconsin, Madison, Department of Chemistry and Wisconsin Regional Primate Research Center, U.S.A., January 2545 จนถึงขณะนี้ ศาสตราจารย์ ดร.วิชัย ริ้วตระกูล ยังผลิตผลงานวิจัยที่มีคุณค่าอย่างต่อเนื่อง เป็นนักวิจัยอาวุโสที่เป็นแบบอย่าง ของนักวิจัยรุ่นใหม่ๆ ในวงการวิทยาศาสตร์ของประเทศ

จากหนังสือ เมธีวิจัยอาวุโส สกว. 2545. TRF Senior Research Scholar 2002.

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย. [ISBN 974-7206-07-5] หน้า 68-70