รางวัลเกียรติยศ คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล

ศาสตราจารย์ ดร. วิชัย ริ้วตระกูล
(Professor Dr. Vichai Reutrakul)

เมธีวิจัยอาวุโส สกว. ปี พ.ศ. 2543 สาขาเคมีอินทรีย์

ประวัติส่วนตัว

เกิดเมื่อวันที่ 12 ตุลาคม 2485 ที่ตำบลทับยา อำเภออินทร์บุรี จังหวัดสิงห์บุรี จบการศึกษา ระดับมัธยมต้น จากโรงเรียนประจำจังหวัดสิงห์บุรี และมัธยมปลาย จากโรงเรียนเตรียมอุดมศึกษา ปริญญาตรีทางเคมี (เกียรตินิยมอันดับหนึ่ง) จากมหาวิทยาลัยซิดนีย์ ประเทศออสเตรเลีย และปริญญาเอกทางด้านเคมีอินทรีย์ จากมหาวิทยาลัยวิสคอนซิน เมืองเมดิสัน ประเทศสหรัฐอเมริกา เมื่อ พ.ศ. 2509 และ 2514 ตามลำดับ สมรสกับนางแสงโสม (วิเชียรโชติ) ริ้วตระกูล มีธิดา 2 คน ชื่อ แพทย์หญิงสิริมนต์ ประเทืองธรรม และนางสาวมนฑิรา ริ้วตระกูล

ประวัติการทำงาน

เริ่มเข้ารับราชการเป็นอาจารย์ประจำภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2514 จนถึงปัจจุบัน โดยได้รับตำแหน่งเป็นผู้ช่วยศาสตราจารย์ รองศาสตราจารย์ และศาสตราจารย์ ในปี 2519, 2522 และ 2527 ตามลำดับ ปัจจุบันดำรงตำแหน่ง หัวหน้าภาควิชาเคมี คณะวิทยาศาสตร์ มหาวิทยาลัยมหิดล นอกจากนี้ยังเคยดำรงตำแหน่งบริหารต่าง ๆ อาทิ ประธานคณะกรรมการ การจัดการประชุมวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยีแห่งประเทศไทย ครั้งที่ 17 และ 18 เป็นที่ปรึกษาชั่วคราวของ HRP/WHO และประธานของ The Streering Committee of WHO Task Force on Plants for Fertility Regulation เป็นกรรมการสภามหาวิทยาลัย เทคโนโลยีมหานคร ระหว่างปี พ.ศ. 2539-2542 ได้รับปริญญาวิทยาศาสตรดุษฏีบัณฑิตกิตติมศักดิ์ (เคมี) จากมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ประจำปี 2540 ปัจจุบันเป็นกรรมการ ในคณะกรรมการอุดมศึกษาเอกชน ทบวงมหาวิทยาลัย เป็นหัวหน้าคณะผู้ประสานงาน โครงการปริญญาเอกกาญจนาภิเษก สกว. เป็นผู้อำนวยการโครงการ Postgraduate Education and Research Program in Chemistry เป็นที่ปรึกษาทางวิทยาศาสตร์ ของ International Foundation For Science (IFS) และ The Asian Network of Research on Antidiabetes Plants (ANRAP) ได้รับรางวัลวิทยาศาสตร์ และเทคโนโลยี ของมูลนิธิโทเร เพื่อการส่งเสริมวิทยาศาสตร์ประเทศไทย ประเภทบุคคล ประจำปี พ.ศ. 2538 ได้รับเลือกเป็นเมธีวิจัยอาวุโส สกว. พ.ศ. 2539 ในขณะนี้ได้รับอุดหนุนการวิจัยจาก International Program in Chemical Sciences (IPICS) และจาก สำนักงานคณะกรรมการวิจัยแห่งชาติ

ผลงานวิจัยโดยสรุป

งานวิจัยที่สำคัญ แบ่งออกเป็นสองส่วน ส่วนแรกคือ การวิจัยพื้นฐาน ทางด้านเคมีอินทรีย์สังเคราะห์ ของสารประเภท alpha-halosulfonyl carbanions. heteroatom (เช่น fluorine, phenylsulfonyl) substituted carbon centered radicals และ ปฎิกิริยา reduction และ fragmentation ที่ mediated โดย samarium (II) iodide ความรู้พื้นฐานที่ค้นพบ ทำให้สามารถนำมาใช้ประยุกต์ ในการสังเคราะห์สารประเภท piperidine derivatives, vinyl sulfones, activated cyclopropanes และ organofluorines นอกจากนี้ ยังได้ศึกษาการสังเคราะห์สารผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ (bioactive natural products) หลายตัว อาทิ สารในกลุ่ม Diarylheptanoids และสารกลุ่ม Butenolides จาก Melodorum fruticosum ซึ่งมีฤทธิ์ฆ่าเซลล์มะเร็ง ในหลอดทดลอง

โครงการ Drug Discovery ที่ได้ดำเนินการมาอย่างต่อเนื่อง เกี่ยวข้องกับการศึกษา และค้นหาสารผลิตภัณฑ์ธรรมชาติ ที่มีฤทธิ์ทางชีวภาพ เพื่อนำมาเป็นสารโครงสร้างต้นแบบ (drug prototypes) และเป็นสารโครงสร้างนำ (lead structures) ในการพัฒนายาครอบคลุมสาร ชนิด non-steroidal ที่มีฤทธิ์แก้อาการอักเสบ ทั้งชนิดกิน และชนิดทา (non-steroidal tropical and oral anti-inflammatory agents) สารฆ่าเซลล์มะเร็ง สารฆ่าเชื้อไวรัส HIV และสารที่มีฤทธิ์เกี่ยวกับ การควบคุมการเจริญพันธุ์ในเพศชาย การศึกษานี้ได้พบสารใหม่ xanthones ที่มี anti-inflammatory activity สารประเภท cycloartanes seco-cycloartances และ xanthones ที่มี cytotoxic. antitumor และ anti-HIV activities สารบริสุทธิ์ประเภท xanthones บางตัว มีศักยภาพที่จะสามารถพัฒนา ต่อไปเป็นยาสำหรับการบำบัด และรักษาโรค AIDS ได้ จากการศึกษาอย่างต่อเนื่อง พบว่า สาร Triptolide ซึ่งมี male antifertility activity นั้น เป็นสารที่ non-mutagenic จากการทำ mutagenicity assay ภายใต้ GLP นอกจากนี้ ยังพบว่า สารนี้มี antitumor activity ต่อเซลล์มะเร็งชนิด Cholangiocarcinoma ในหนู hamster ผลการวิจัยนี้เป็นการยืนยันว่า สาร Triptolide เป็นสารที่มีศักยภาพสูงมาก ในการที่จะพัฒนาเป็นยาต่อไป

งานวิจัยในอนาคต

งานวิจัยที่จะทำในอนาคตเป็นงานวิจัยพื้นฐาน (basic research) ซึ่งจะมุ่งเน้นสร้างองค์ความรู้ใหม่ แบ่งออกเป็นสองส่วน ส่วนแรกคือ การวิจัยพื้นฐาน ทางด้านเคมีอินทรีย์สังเคราะห์ (synthetic organic chemistry) ส่วนที่สองคือ การวิจัยในโครงการ Drug Discovery ซึ่งจะเป็นการวิจัยค้นหาสารจากพืช ที่มี anti-inflammatory, cytotoxic (antitumor) และ anti-HIV activities เพื่อจะนำมาใช้เป็น lead structures ในการพัฒนาเป็นยาต่อไป

งานวิจัยทางด้านเคมีอินทรีย์สังเคราะห์ จะศึกษาการใช้ปฏิกิริยาของ Alpha-halomethyl phenylsulfonyl carbanions ในการเตรียม vinyl sulfones และ piperidine derivatives งานวิจัยนี้ เป็นงานวิจัยต่อเนื่องจากที่ได้ดำเนินการมาแล้ว นอกจากนี้จะดำเนินการศึกษา คุณสมบัติพื้นฐาน ของ 1,1-difluoro-1-phenylthiomethyl radical เพื่อจะนำไปสู่การสังเคราะห์ organofluorine compounds

Samarium dienolate เป็น intermediate ชนิดใหม่ ที่ยังไม่มีกลุ่มวิจัยอื่น ได้ศึกษาเรื่องในนี้ จะดำเนินการวิจัย เกี่ยวกับปฏิกิริยาพื้นฐานของ species ใหม่นี้อย่างละเอียด

ในด้านการสังเคราะห์ bioactive natural products จะดำเนินการศึกษา การสังเคราะห์ bioactive natural products ที่มีศักยภาพ ที่จะพัฒนาเป็นยาต่อไป อาทิ สารในกลุ่ม pyranonaphthoquinones เป็นต้น

การศึกษาในโครงการ Drug Discovery จะดำเนินการปรับปรุง ห้องปฏิบัติการ bioassay ทางด้าน cytotoxic โดยใช้ cancer cell lines 5 ชนิด คือ P-388, KB, COL-2, BCA-1 และ LU-1), anti-mitotic (โดยใช้ rat glioma cell line ASK), anti-HIV (constructed virus MC99 และ HIV-1-RT) และ antiinflammatory assays อย่างต่อเนื่องให้มีประสิทธิภาพ และมาตรฐานดียิ่งขึ้น assays เหล่านี้จะนำมาใช้ทดสอบ extracts, fractions และ pure compounds ที่มาจากพืชในป่าเขตร้อน เพื่อค้นหา สารที่มี activities ดังกล่าว เพื่อจะนำไปใช้เป็นสารต้นแบบ หรือสารนำ (prototypes หรือ lead structures) ในการพัฒนายาต่อไป นอกจากจะทำ screening assays กับ extracts ที่ได้จากพืชอื่น ๆ ที่ได้จากการสำรวจแล้ว จะมุ่งเน้นการวิจัย ไปที่พืช ดังต่อไปนี้ พืชในสกุลGardenia และ Garcinia, Ventilago harmandiana, Mallotus spodocarpus และ Polyalthia suberosa จากการดำเนินการวิจัย อย่างต่อเนื่อง พบว่า สารบริสุทธิ์จาก Ventilago harmandiana บางตัวมีศักยภาพ ที่จะพัฒนาเป็นยารักษาโรค AIDS ได้ ในระยะ 3 ปี ข้างหน้า คาดว่าจะสามารถศึกษา structure activity relationship และ activity profile ของสารเหล่านี้ ถึงขั้นที่จะ evaluate ถึง therapeutic potential ได้อย่างแท้จริง

การดำเนินการวิจัยในโครงการ Drug Discovery จะประกอบด้วยเครือข่ายของ นักวิจัยจากหอพันธุ์ไม้ กรมป่าไม้ มหาวิทยาลัยมหิดล มหาวิทยาลัยเชียงใหม่ มหาวิทยาลัยขอนแก่น มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ และสถาบันราชภัฏสุราษฏร์ธานี

จากหนังสือ เมธีวิจัยอาวุโส สกว. 2543. TRF Senior Research Scholar 2000.

สำนักงานกองทุนสนับสนุนการวิจัย. [ISBN 974-8196-85-2] หน้า 12-15